• Նորություններ
• Հղումներ
• Կայքի Քարտեզ
• Գործընկերներ

 ՃՄԻՆ  (ԱԼԹԸՆ  ԹԵՓԵ) :Ճմինի ամրոցը  գտնվում  է  Երզնկա  քաղաքից  26  կմ  դեպի  արևելք,    մոտ  60  մ  բարձրություն  ունեցող  բլրի  գագաթին:  Այստեղ,  սկսած  1956  թ.  սիստեմատիկ  պեղումներ  է  կատարել  Թ.  Օզգյուչը:  Ցավոք,  պեղումների  ընթացքում  ամրոցի  ուրարտական  անվանումը  հաստատող  որևէ  արձանագրություն  չի  գտնվել:  Ամրոցից  ոչ  շատ  հեռու գտնվում է   հայկականª  Ճմին  գյուղը: Ճմինի  պեղումները  մեծապես  նպաստեցին  ուրարտական  ճարտարապետության,  մշակույթի  և  արվեստի  ուսումնասիրությանը: 

 Բացի  Թ.  Օզգյուչից,  որը  հրատարակել  է  երկհատոր  աշխատություն խնդրո առարկա հուշարձանի մասին,  մի  շարք  գիտնականներ,  ինչպիսիք  են  Վ.  Կլայսը,  Թ.  Ֆորբսը, Մ. Վան Լունը,  Դ.  Բարնետը, փաստագրել  են  ամրոցի  պատմությունը:  Հեղինակներն անդրադարձել  են  հուշարձանի  պաշտպանական,  պալատական  և  տաճարային համալիրների  ճարտարապետությանը,  մշակույթին: 

 Ճմինի միջնաբերդը  կառուցվել  է  բլրի  գագաթին: Նրա  պաշտպանական  կառույցները  քիչ  են  ուսումնասիրվել:  Ամրոցի  պարիսպները  երկհարանի  ենª  զրահապատ շարվածքով:  Մինչև  40  տ  քարե  զանգվածների  միջուկը  լցված  է  քարահողային  լիցքով:  Այս  տեխնիկան  ավելի  բնորոշ  է  հին  կիկլոպյան  ամրոցաշինությանը  և  վկայում  է այն մասին,  որ  Ք.ա.  VIII դ.  Ուրարտուում  շարունակվում  էին  Հայկական  լեռնաշխարհի բրոնզ-երկաթեդարյան  շինարարական  մշակույթի ավանդույթները:  Պարիսպների  քարե  հիմքի  վրա  կառուցվել  են հում  աղյուսով  շարված մինչև  12  մ  բարձրությամբ  պատերը: Այսպիսի  չափերը  ուրարտական  ամրոցաշինության  համար  եզակի  են,  քանի  որ  պարիսպների  պատերի  հաստությունը  սովորաբար  տատանվում  է  2,5-5  մ  միջև: Պարիսպները  ամրացված  են  իրարից  11 մ  հեռավորության  վրա  տեղադրված  ուղղանկյուն  որմնահեցերով, որոնք պատերից  առաջանում  են  1  մ:  Նրանք  ունեն  1-2,25  մ  լայնություն: Սովորաբար  ուրարտական  որմնահեցերի  երկարությունը  տատանվում  է  5-7 մ:

 Ավելի  լավ  պեղված  ու  մանրամասն  ուսումնասիրված են տաճարը,  բակը  և  պալատական  շինությունների  մի  մասը:  Ճմինի  տաճարը,  որը  տեղադրված էր բակի  խորքում,  հատակագծում  քառակուսի  է`  13,9x13,9  մ  արտաքին  չափերով:  Տաճաի  հիմքը  կառուցված  է  սրբատաշ  անդեզիտից,  որի  վրա  պահպանվել  են  հում  աղյուսի  պատերը:  Տաճարի  չորս  անկյունները եզրագծված  են   որմնահեցերով:  Պատերն ունեն  4,35  մ  հաստություն,  որի  հետևանքով  ցելլան ավելի   փոքր  է  (5,2x5,2  մ):  Մուտքն  ունի  երկու  աստիճան,  որոնց  երկու  կողմում  դրված  են  փոքր  անցքեր  ունեցող  սրբատաշ  քարե  սալեր:  Այս  անցքերում,  հավանաբար,  դրվել  են  նիզակներ:

 Մուտքից  դեպի  ցելլան ընկած տարածքում  կառուցվել  է  1,5  մ  լայնությամբ  և  3,8  մ  երկարությամբ  միջանցք:  Ցելլայի  հատակը  կավածեփ  է,  և  հնարավոր  է,  որ  հնում  այն  ծածկված  է  եղել  խսիրով  կամ  գորգով:  Բոլոր  պատերի  տակ  պահպանվել  են  նեղ,  սրբատաշ  քարից  կառուցված  նստարաններ:  Ցելլայի  խորքում  գտնվում  է  1,9x1,45  մ  չափերով  քարե  պատվանդան:  Հաշվի  առնելով  պատվանդանի  չափերը`  կարելի  է  ենթադրել,  որ  նրա  վրա  դրված  արձանը,  հավանաբար,  մեծ  ծավալ  է  ունեցել:  Պատվանդաններ  պահպանվել  են  նաև ուրարտական  այլ  հուշարձաններումª  Նեքին  Խնձորում,  Էրեբունիում,  Թոփրաք Քալեում  և  այլուր:  Սակայն  դրանցից  ոչ  մեկում  արձաններ  չեն  գտնվել:  Պատվանդանի  դիմացª  հատակին, գտնվել  են  երկու  երկաթե  և  երկու  բրոնզե  մականի  գլուխներ,  նետասլաքներ,  գավազանի  գլուխներ,  սաղավարտներ,  վահաններ,  փղոսկրյա  զարդեր  և  այլն:  Ցելլայի  պատերը  պահպանվել  են  1,15  մ  բարձրությամբ:  Ներսի  կողմից  հում  աղյուսը  ծածկված  է  սվաղի  հաստ  շերտով,  որի  վրա  կարմիր,  կապույտ,  սպիտակ,  սև  և  դարչնագույն  գույներով  պատկերված  են  երկրաչափական  և  բուսական  նախշազարդեր: Չնայած  տաճարի  անվան  վերաբերյալ որևէ  արձանագրություն չի  պահպանվել,  այնուամենայնիվ ճշտիվ ենթադրվում է, որ  տաճարը  նվիրված  է  եղել  Խալդիին:

Տաճարը   տեղադրված  է  ընդարձակ,  17x27  մ  չափերով  բակի  խորքում: Չորս  կողմից այն շրջապատված  է  եղել  սյունաշարով,  որից  պահպանվել  են  0,2  մ  բարձրությամբ  և  0,7  մ  տրամագծով  քարե  սրբատաշ  սյունախարիսխները:  Հատակը  սալապատված  է  մանր  քարերով:  Սյունաշարի  հարավային  հատվածումª  հատակի վրա,  գտնվել  են  բրոնզե  սաղավարտներ,  վահաններ,  երկաթե  ու  բրոնզե  նիզակներ,  փղոսկրյա  իրեր,  հավանաբար  կահույքին  պատկանող  ոսկու  բարակ  թիթեղներ,  սեղանª  երեք  բրոնզե  ոտքերով  և  դռան  բրոնզե  շղթա:  Բակը  բոլոր  կողմերից  օղակված  է  2,5  մ  հաստությամբ  պատերով:  Այստեղ  գտնվել  են  երեք  զոհասեղաններª  գլխավորը`  տաճարի  մուտքի  դիմաց,  եկրորդը`  բակի  մուտքի  դիմաց  և  երրորդը` հետին  մասում:

 Անկասկած,  կրոնածիսական  կարևոր նշանակություն  ունեն  նաև  բակի  արևմտյան  մասում  պեղված  երեք  ուղղանկյուն  սենյակները  (6,5x5,6,  5x14,5  և  6,5x5  մ  չափերով):  Նրանք  իրար և բակին  միացված  են  դռներով: Այս  սենյակների  պատերը,  ինչպես  տաճարում,  ծածկված  են  սվաղով,  որի  վրա  պահպանվել  են  որմնանկարների  հետքեր:  Տաճարից  դեպի  արևմուտք  պեղվել են  պալատական  համալիրին  պատկանող  տարբեր  չափերի  չորս  սենյակներ: Հարևանությամբ   բացվել  է  երկրորդ  բակը:

 Ալթըն  Թեփեի  պալատական և տաճարական համալիրների  մի  շարք  շինությունների  պատերը  զարդարվել  են  հարուստ  որմնանկարներով:

Գրականություն: Barnett, Gökce 1953; Steinherr 1958; Özgüç 1961; Özgüç 1964; Özguç 1966; Özguç 1969; Özguç 1969b; Kutlu 1969; Özgüç 1989; Summers 1993

Աղբյուրը ՝

Ուրարտուի հնագիտություն  (Ամրոց-բնակավայրեր և դամբարանային համալիրներ) Երևան: Երևանի համալս. հրատ. 2008 , 58-62 էջ