Հանրագիտարան >> Հնագիտության հանրագիտարան >> Ճմին (Ալթըն Թեփե): Դամբարանային համալիր

 Ալթըն Թեփե, դամբարանները, կտրվածք հեռանկարում և ընդհանուր հատակագիծ (ա), հատակագիծ և կտրվածք (բ), հատակագիծ (գ)ՃՄԻՆ (ԱԼԹԸՆ ԹԵՓԵ): Ալթըն Թեփեի թվով երեք դամբարանները հայտնաբերվել և պեղվել են ԹՕզգյուչի  կողմիցԴրանցից  առաջինն  ունի  ուղղանկյուն  հատակագիծ  9x4,5  մ  չափերով  և  բաղկացած  է  երեք  ոչ  մեծ  սրահներիցԴամբարանի  պատերը  կազմող  արտաքին  և  ներքին  խոշոր  սալերի  միջանկյալ  տարածքը  լցված  է  մանր  քարերովԱրտաքին  սրահի  լայնական  պատերի  մեջ  կան  44  սմ  և  42  սմ  չափերով  մեկական որմնախորշեր: Որմնախորշեր  կան  նաև  2-րդ  և  3-րդ  սրահներումորոնք  հաղորդակցվում  են  առաջինի  հետ  70  սմ  լայնություն  ունեցող  մուտքերով: Առաջին  սրահի  հյուսիսարևմտյան  անկյունում  գտնվել  է  վատ  պահպանված  փայտե  դագաղորի  մեջ  կար  մեկ  կմախք: Նրա շուրջը  գտնվել  են  անոթների  բեկորներ  և  կահույքի  մնացորդներԱռավել  հետաքրքիր  է  փորագրված  ցլի  սմբակի  ձևով աթոռի  փայտե  ոտքը,   որը  ծածկված  է  եղել  արծաթե  թիթեղովԴամբարանի  ծածկի  սալերը  պատվել  են  մանր  քարերի  և  հողի  մոտ  0,5  մ  հաստության շերտովինչի  շնորհիվ  գետնափոր  դամբարանի  տանիքը  հավասարեցվել  է  հողի  մակերեսին: Վրան պահպանվել  են  հում  աղյուսից  կառուցված  երկրորդ  հարկի  տանիքի  հետքերԵրկրորդ  դամբարանը  կառուցված  է  առաջինից  մոտ  2  մ  հեռավորության  վրա: Դամբարանը  7,5x5  մ  չափերով  մի  սրահ  էՍտորգետնյա  մուտք-դրոմոսը  (2,9x0,9  մ  չափերովկառուցված  է  երկու իրար  դիմաց  տեղադրված  քարերով, որոնց  մեջ  փորված  են  որմնախորշեր: Սրահի  բարձրությունը  2  մ  էԵրկայնական  պատերի  մեջ  կան  երեքլայնական  պատերի  մեջերկու  որմնախորշեր  (բարձրությունը`  1,25  մլայնությունը`  0,6  մխորությունը`  0,95  մ):  Այս  խորշերը  սալիկներով  բաժանվել  են  երկու  բաժիններիորոնցից  մեկում  դրված  է եղել  փոքրիկ  անոթՍրահի  հարավարևելյան  անկյունում գտնվեց  կնոջ կմախքորըըստ  երևույթինպառկած  է  եղել  չպահպանված  փայտե  դագաղում:

Ցավոք,  1-ին  և  2-րդ  դամբարանները  մինչև  պեղումները  թալանված  են  եղելՆյութերի  մի  մասը  հաջողվել  է  հավաքագրելԴրանց  թվին  են  պատկանում  աթոռի  ցլակերպ  բրոնզե  ոտքը,  ոսկյա  թիթեղներորոնց  վրա  պատկերված  են  մարդու  գլուխներով  ցլերխոշոր  կաթսաներորոնց  եզրերը  զարդարված  են  ցլերի  գլուխներովտարբեր  ձևերի  եռոտանիներ, փղոսկրիցոսկուցարծաթից  և  կիսաթանկարժեք  քարերից  պատրաստված  ուլունքներ  և  այլ  զարդեր:

Այս  երկու  դամբարաններից  16  մ  հարավ-արևմուտք  պեղվել  է  վերջինª  ամենամեծ` 8,5x6,75  մ  չափերով դամբարանը,    որը  նույնպես  ունեցել է  դրոմոսԱռաջին  սրահի  կենտրոնում  դրված  է  եղել  մեծ  բրոնզե  կաթսաորի  մեջ  գտնվել  են  ծալված  բրոնզե  գոտիերկու բրոնզե  սկավառակներձիու  արձանիկսանձ  և  ձիասարքի  այլ  մասեր: Սրահում  գտնվել  է  մեկ  փայտե  սեղաներկու  աթոռորոնց  ոտքերին  պահպանվել  էին  արծաթե  ծայրակալներբրոնզե  ու  երկաթե  նիզակներմարտակառքի մնացորդներՄեկ մետր  լայնությամբ մուտքը  առաջին  սրահը  միացնում  է  երկրորդինորի  բոլոր  սրբատաշ  պատերին  արված  են  որմնախորշերԱյս սրահում  պահպանվել  են  երկու  քարե  սարկոֆագներորոնք  ծածկված  են  եղել  ուռուցիկ  կափարիչներովՍարկոֆագներից  մեկում  գտնվեց  կծկված  դիրքով  պառկած  մի  տղամարդու  կմախքերկրորդումª  նույն  դիրքով  կնոջ  կմախքՏղամարդը  եղել  է  45-50  տարեկանհասակը`  175  սմկինը`  50-55  տարեկանհասակը`  153  սմՏղամարդու  սարկոֆագի  մեջ  ոչինչ  չի  եղել: Սարկոֆագի  կողքին  գտնվել  են  ոսկեարծաթե  և  բրոնզե  կոճակներնետասլաքներկապարճերկաթե  վահանԿնոջ  սարկոֆագի  մեջ  դրված  էին  ոսկե  կոճակներ և  ուլունքներՍրահում  եղել  են  նաև  կաղնու  փայտից  պատրաստված  ու լավ  պահպանված  երկու  սեղանխեցանոթներփղոսկրից  պատրաստված  սրբազան  ծառի  փորագրություններով արտեֆակտներ  և մեկ ճենապակյա  անոթԱյս  դամբարանի 2,5x4  մ  չափերով  երրորդ  սրահի  պատերից  երեքն  ունեցել  են  մեկական  որմնախորշԱյստեղ  գտնվել  են  առյուծի  գլխի  քանդակներ  ունեցող  բրոնզե  շրջանակով  մեծ  փայտե  սեղան,   ինչպես նաև  գեղեցիկ  կավե  աճյունասափորներ

Այս  դամբարանների  մոտ  պեղվել  է  նաև բաց սրբարան: Վերջինս  11,7x7,75  մ մեծության հարթեցված  տարածք  էշրջապատված  1,5  մ  բարձրության  քարե  պարսպովորի  վրա հում աղյուսի  շարվածքի  հետքեր  են  նկատվում: Տարածքը սալապատված է, որի անկյուններում կանգնեցված են եղել մեկ  մետր  բարձրություն  ունեցող  պատվանդաններուղղանկյուն  ստելաների  համար:

Նյութերի  քննարկումը  հնարավորություն  է  տալիսԱլթըն Թեփեի  դամբարանները  թվագրելու  Ք.ա. VIII դ. երկրորդ կեսով:

 

Գրականություն: Özgüç 1961; Özgüç 1964; Özguç 1966; Özguç 1969

 

Աղբյուրը՝

Ուրարտուի հնագիտություն  (Ամրոց-բնակավայրեր և դամբարանային համալիրներ) Երևան: Երևանի համալս. հրատ. 2008 , 153-156  էջ

 

ՀՀ, ք. Երևան, Ալեք Մանուկյան 1,
ԵՊՀ 2-րդ մասնաշենք, 5-րդ հարկ,
Հեռ.` + 37460 71-00-91
Էլ-փոստ` info@armin.am

Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Կայքի նյութերի մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման, մեջբերումների կատարման դեպքում հղումը պարտադիր է`

www.armenianarchaeology.am