• Նորություններ
• Հղումներ
• Կայքի Քարտեզ
• Գործընկերներ

 ԱՐԱԳԱԾ: Արագած ամրոցը  տեղադրված  է  Էջմիածին  քաղաքից  ոչ  շատ  հեռու  գտնվող  Արագած  գյուղի  հարավային  ծայրամասում:  Ամրոցի  միջնաբերդը`  շուրջ  1500 քմ տարածքով,  գտնվում է  15 մ բարձրությամբ  ժայռոտ  ոչ  մեծ  բլրի  վրա: Այն  հատակագծում  ուղղանկյուն,  չորս  անկյունային  աշտարակներից  և  որմնահեծերից  բաղկացած  շինություն է:  Ամրոցի  կառուցման  համար  բազալտե  ելուստավոր  ժայռաբեկորները   կտրտվել  և  հավասարեցվել  են`   ստեղծելով  աստիճանաձև   հարթակներ,  իսկ  բեկոտված  ժայռաբեկորներն օգտագործվել են պատեր  կառուցելու  համար:  Հստակ  ըդգծվող  հարթեցված ժայռերի  մնացորդները յուրօրինակ  հիմք  են  հանդիսացել    միջնաբերդը  և  նրանում  ընդգրկված  շինությունները  կառուցելու  համար:  Բլրի  թեք  հատվածում,  ժայռը  հարթեցնելուց  բացի,  փորվել  են  աստիճանատիպ  իջվածքներ, որոնք  ապահովել  են  պատերը  սողանքի  ենթարկվելուց:

 Միջնաբերդի  պատերը  շարված  են  տարբեր  մեծության, կոպիտ մշակված քարաբեկորներով:  Ուղղագիծ  շարվածքը պայմանավորել  է  միջնաբերդի  հատակագծի  ուղղանկյուն  ձևը: 

 Արտաքին  ամրոցի  և  միջնաբերդի  պարիսպները  օժտված  են  որմնահեծերով,  որոնք նույնպես  տեղադրվել  են  ճեղքված,  հարթեցված  ժայռահարթակների  վրա:  Խաղալով  ամրապատի  դեր`  վերջիններս ապահովում  են հզոր  պարիսպները փլուզումից:  Այս  փաստը  ակնառու է  հատկապես  միջնաբերդի  արևմտյան  թևում:  Միջնաբերդի  պատերը  շարված  են  երկկողմանի  քարե  շարվածքով,  որի  միջուկը  կազմված  է  մանր  քարերով  լցված կավե  շաղախից:   Սրա  վրայից  բարձրացել  է աղյուսե  շարը,  որը  բնորոշ  է ուրարտական  շինարարական  տեխնիկային:

 Արագածի  ամրոցը  հատակագծում  ուղղանկայուն է` հյուսիս-հարավ  կողմնորոշումով: Դիտարկումները  ցույց  տվեցին,  որ  առաջին`  արտաքին  պարսպապատը  հյուսիսից  հարավ  ձգվում  է  114 մ, իսկ   արևելքից  արևմուտք`  82 մ:  Այսպիսով,  նախնական  տարածքը կազմում  է շուրջ  1,2 հա:  Նշված  պարսպապատի  հարավային  հատվածում  հստակ  ընդգծվում  են 3 մ  երկարությամբ,  0,85 մ  լայնությամբ,  իրարից 6,4 մ հեռավորությամբ  տեղադրված  երկու  որմնահեծերը:

 Երկրորդ  պարսպապատը  նույնպես   պահպանվել է  մասամբ  և  ունի  նույն  կառուցողական  հատկանիշները,  որոնք  բնորոշ  են  առաջինին:  Պարսպապատերի  միջև  հեռավորությունը  12 մ է:  Այստեղ  պահպանվել  են  առանձին  շինությունների  մնացորդներ,  ինչպես  նաև  ազատ  տարածություններ,  որոնք  բակի  դեր  են  խաղացել:   Պարսպապատերը,  որպես  կանոն,  ունեն   2,6 մ  հաստություն  և  համապատասխանում  են  ուրարտական  ստանդարտին: 

 Հաջորդ  պարիսպը  անմիջականորեն  օղակում  է  միջնաբերդը, ուր  պեղվեց  և  ուսումնասիրվեց  21  կացարան,  որոնք  իրենց բնույթով նկուղներ  են, և  պահեստ- մթերանոցներ: Միջնաբերդի  երկրորդ  հարկը  չի  պահպանվել:  Բուն  միջնաբերդը,  ամրոցի  նման,  կրկնում  է  տեղանքի  գծագրությունը:  Այս  ուղղանկյուն,  հյուսիսից  հարավ  ձգվող  շինությունն  ամրացվել  և  պաշտպանվել  է   անկյունային  չորս հզոր  աշտարակներով:

 Միջնաբերդի  արևմտյան  պարսպապատը  48 մ  երկարությամբ  ձգվում  է  հյուսիսարևմտյան  անկյունային  աշտարակից  դեպի  հարավարևմտյանը: 4,2 մ  հաստությամբ  այս  հզոր  պարսպապատը (պահպանված  բարձրությունը`   մինչև    3 մ),  ամրացված  է   4 որմնահեծերով:  Վերջիններիս  երկարությունը  3-4 մ է, որոնք  առաջ  են  գալիս   1 մ  և  իրարից  հեռու  են  4-5 մ:  Միջնաբեդի  հարավային  պարսպապատը  26,5 մ  երկարությամբ ընկած  է  արևմտյան  և  արևելյան  անկյունային  աշտարակների  միջև:   Այն  իր 4 մ  հաստությամբ  կրկնում  է  վերոհիշյալ  արևմտյան  պարսպապատի  շինարարական  կառուցվածքը:  Մեկ  մետր  առաջ  եկող  երկու  հզոր,  4 մ երկարությամբ  որմնահեծերն  ամրացնում  են  պարսպապատը:  Որմնահեծերի  միջև  հեռավորությունը  6,5 մ է:  Միջնաբերդի  հյուսիսային  պարսպապատը  համեմատաբար  փոքր  է:  13 մ երկարությամբ  և  3,5 մ հաստությամբ  այս  պարսպապատը  ձգվում  է  հյուսիսարևմտյան  և  հարավարևելյան  աշտարակների  միջև:  Ի  տարբերություն  վերոհիշյալ  պարսպապատերի` հյուսիսայինն  ամրացված  է  երեքմետրանոց մեկ   որմնահեծով,  որը  տեղադրված  է  պարսպապատի  կենտրոնում`  աշտարակներից  հետանալով  5  մետրով:

 Միջնաբերդի  արևելյան  պարսպապատն  ունի  ավելի  բարդ  կառուցվածք:  Տեղանքի  գծագրությանը   համապատասխան`  այն  բաժանված  է  երեք  մասերի`  50 մ ընդհանուր  երկարությամբ:  Պարսպապատի  առաջին  հատվածը`  21  մ,  ամրացված  է  4 մ  երկարությամբ որմնահեծերով: Այստեղից  հայտնաբերվեց  երկթև  ՚սկյութականՙ  տիպի  նետասլաք:  Երկրորդ  հատվածի  երկարությունը   10, 5 մ է,  իսկ  երրորդինը`  18,5 մ:  Վերջին  երկու  հատվածները  զուրկ  են  որմնահեծերից,  ինչը  պայմանավորված  է  տեղանքի  առանձնահատկություններով:

 Արագածի  պաշտպանական  համակարգի  կարևորագույն  շինություններից  է  մուտքը, որն  ունի  բավականին  յուրօրինակ  կառուցվածք:  Տեղադրված  լինելով  ամրոցի  հյուսիսարևմտյան  հատվածում`   այն  ապահովում  է  միջնաբերդի  անվտանգությունը:  Ինքնատիպ այս շինությունը  բաղկացած է  երկու  հատվածից: Առաջինը  16 մ երկարությամբ,  3 մ լայնքով  դեպի  միջնաբերդի  պարսպապատը  ձգվող  թեքության  վրա  տեղադրված  միջանցք  է,  որն  ավարտվում  է  հյուսիսարևմտյան  աշտարակի  հատվածում:   Հենց  այստեղ  էլ  բացվում  է  ՚դարպասիՙ  տարածքը,  որով  ամբողջանում  է  այս  ինքնատիպ  համակարգը:  

 Արագածի միջնաբերդի  պաշտպանական  կառույցների  մեջ  հատկապես  առանձնանում  են   անկյունային  չորս աշտարակները:   Դրանք շարված  են զանգվածեղ,  կիսակոպտատաշ  քարաբեկորներից  և  տեղադրված  են  տարբեր  հարթությունների  վրա:   Վերջիններս  շարված  են  բլրի  ժայռոտ  ելուստների  վրա:  Աշտարակների  պահպանված  բարձրությունը  տեղ-տեղ  հասնում  է  2,5 մ:  Դիտարկումները  ցույց  են  տալիս,  որ  այդ  աշտարակների  սկզբնական  բարձրությունը պետք  է  հասներ  10 մ-ի:

 Աշտարակներից  երեքը  հատակագծում  ուղղանկյուն  են,  իսկ  մեկը`  հյուսիսարևելյանը` քառակուսի: Դրանք միջնաբերդի պարսպապատերին  համապատասխանաբար  կից  կառուցված  շինություններ  են:  Հարավարևմտյան  աշտարակը  երկայնական  առանցքով   ուղղված  է հյուսիսից հարավ:    Այն  հատակագծում  ուղղանկյուն`  10x9  մ  չափերով,  պարսպապատերից  4 մ առաջ  եկող,  1,8 մ  պահպանված  բարձրությամբ շինություն  է:  Հարավարևելյան  աշտարակը  պարսպապատերից  հեռանում է  4 մ:  Այն  ունի  արևմուտքից  արևելք  կողմնորոշում,  հատակագծում  ուղղանկյուն է`  10x7 մ չափերով և  2,2 մ  պահպանված  բարձրությամբ:  Վերջին` հյուսիսարևելյան  աշտարակը  հատակագծում  քառակուսի  է`  100 քմ,  10x10 մ  չափերով:  Հետաքրքիր  է, որ  հյուսիսային  կողմով  այն  միջնաբերդի  պարսպապատից  հեռանում է  4 մ, իսկ  արևելյան  թռիչքը 5,5 մ է:  Ներկայացված  աշտարակի  պահպանված  բարձրությունը  1,3 մ է:

 Միջնաբերդի  կառուցողական  հատկանիշների  և  տեղանքի  ծավալատարածական առանձնահատկությունից  ելնելով`  կացարանները   բաժանվում  են  միմյանց  հաղորդակից  երեք  համալիրների  միջև:  Միջնաբերդի  առաջին  համալիրը  ներկայացված  է  վեց  շինություններով  (N 1, 2, 3, 4,  11,  21),  որոնք  ընկած  են  միջնաբերդի  հարավարևմտյան   հատվածում:  Երկրորդ  համալիրը  պեղված  է 1-3-րդ  համալիրների  միջև հյուսիս-հարավ կողմնորոշումով, և ներկայացված է  8  շինություններով (N   5, 6, 7, 8, 9, 10, 19, 20):   Երկրորդ  համալիրը  տեղադրված  է  հյուսիսային  հատվածում և  ներկայացված  է N  12, 13, 14, 15, 16, 17, 18  կացարաներով: 

Պեղումներից  գտնվել  են  մետաղական իրեր,  քարից  առարկաներ,  խեցեղեն:

Գրականություն: Ավետիսյան 1996; Ավետիսյան 2001; Ավետիսյան 2002; Ավետիսյան, Ավետիսյան 2006; Îãàíåñÿí 1958

Աղբյուրը՝

Ուրարտուի հնագիտություն (Ամրոց-բնակավայրեր և դամբանային համալիրներ), Երևան: Երևանի համալս. հրատ., 2008, 103-107 էջ